| Главная » Статьи » Литература » Нарты кадджытæ |
УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ ХÆМЫЦЫ БЫЦÆУ ÆХСАРЫ КАРДЫЛ
| УЫРЫЗМÆГ ÆМÆ ХÆМЫЦЫ БЫЦÆУ ÆХСАРЫ КАРДЫЛ Уырызмæг æмæ Хæмыц фаззæттæ уыдысты, æмæ цæ чи хистæр уыди, уый бæрæг нæ уыд. Хистæриуæгыл быцæукодтой æдзухдæр. Уæд иубон загътой: «Фæцæуæм нæ мадырвадæлтæм, æмæ нын уыдон зæгъдзысты, хистæр нæ чи у, уый». Уыйадыл ацыдысты сæ мадырвадæлтæм фæрсынмæ, æмæ Хъамылы бахаудтой. Санты мæликк цуаны уыд уым уыцы рæстæг, æмæ цæ æрцахста дыууæйы дæр, æмæ цæ йæ фидармæ фæкодта. Санты мæликк Хæмыцæй кæртмæрзæг ыскодта, Уырызмæгæй та – дондзау. Бон сауизæрмæ фæкуыстой æфсымæртæ Санты мæликкæн. Изæрæй цын Санты мæликк радта мамæлайыкъæбæр, цъойæ конд чи уыд, ахæм, æмæ цæ схуыссынкодта йæ бæхты кæвдæсы. Уæд дын иубон Уырызмæг Хæмыцæн афтæ зæгъы: – Не сæфт, æвæдза, хуыздæр у, ацы хъусджын хæрæгæн кусыны бæсты. Исты нæ рхъуыды хъæуы. Стæй ысфæндкодтой, Санты мæликк цуаны ку’ ацæуа, уæд ын йæ усы бафæрсæм зæгъгæ. Санты мæликк цуаны ацыди. Лæппутæ йын йæ усмæ бацыдысты ‘мæ йæ фæрсынц: – Дæ лæг ныл дуæрттæ фидар куы ныхгæдта! Æмæ ныр уæд та фæдис фæцыди. Уæд неппæт дæр нæ сæфæм? Ус цæм кæсгæ дæр нæ фæкодта. Расырдта цæ уырдыгæй. Сæ фæстæ ма радзырдта уæддæр мæличчы ус: – Мæлæтымæргътæ! Сæ иу – кæркнизы хуызæн, иннæ – хъомрыны хуызæн! Сæхи мын лæгтæ хонынц! Ницы сдзырдтой Уырызмæг æмæ Хæмыц усы ныхæстæм, сæ зæрдæмæ маст цы бахастой, уымæй дарддæр. Изæры Санты мæликк æрыздæхти, йæ ус ын рахъасткодта – радзырдта хабар. Уæд Санты мæликк загъта йæ дæлдæрæн: – Гъеуыцы мæрзæг æмæ сæрфæгмæ уæ хъус дарут. Дыггаг бон та Санты мæликк цуаны ацыди. Сæ фидæрттæ фидар сæхгæдтой. Уæд Уырызмæг æмæ Хæмыц Санты мæличчы усмæ бахъуызыдысты ‘мæ йæ амардтой. Сæхæдæг, кулдуары цур цы хъуыран уыди, уым бамбæхстысты. Усы лæггадгæнджытæ цæ рацагурбацагур фæкодтой, фæлæ цæ не ссардтой. Лæггадгæнджытæ æххуырстытæн загътой усы амард. Уыдон дæр марджыты агуырдтой, фæлæ цæ н’ ардтой. Изæры Санты мæликк æрцыди ‘мæ йæ усы мардæй æрæййæфта. Фæрсы йæ дæлдæрты: – Абон исчи фидæрттæ бакодта? – Ничи, дæуыстæн, ничи! – Уæдæ ныртæккæ азилут, æмæ лæггадгæнджытæ ‘мæ æххуырстыты 'рбакæнут. Сеппæты дæр. Æрбакодтой йæм цæ иууылдæр, æрмæст дзы Уырызмæг æмæ Хæмыц нæ уыдысты. – Уыцы дыууæ уыдысты марджытæ, – загъта Санты мæликк. – Фæлæ тагъд – иутæ ам агурæнт, иннæтæ та сурæг ацæуæнт! Агурын цæ байдыдтой, иу къуым æнæсгæрст нал ныууагътой. Иу зæронд лæг хъуыраны цурты агурæг фæцæйцыди ‘мæ хъуыраны ныххаудта. Уырызмæг æмæ йын Хæмыц йæ хурхмæ февнæлдтой. – Тагъд нын алидзынæн фæндаг бацамон, кæннод дæ марæм! Зæронд лæг фæтарсти ‘мæ цын загъта: – Хъуыраны бын къæй фæлдæхт, уый ысхъилкæнут, уый бынты фидары кæронмæ ис абырæн – хуынкъ, æмæ цæут. Хæмыц къæй ысфæлдæхта, зæронд лæджы уым фæуагътой, сæхæдæг феддæдуар ысты. Санты мæликкæн уыдис бындары рæсугъд чызг. Хъуыраны сæрмæ йын хицæн хатæн арæзт уыди. Уый рудзынгæй касти ‘мæ фæрсы Уырызмæгиты: – Гыццайы уæ ничи федта? Хæмыц æм нæ фæлæууыд æмæ йæм бадзырдта: – Дæ разы йæ дæ фыд ныргæвста. Чызг уый куы фехъуыста, уæд ныцъцъæхахстласта: – У, дæ мард дын фенон, мæ фыд! Уæд ын Уырызмæг афтæ зæгъы: – Дæ фыды мæлæт цæмæй у, уый нын бацамон, æмæ дын дæ маст райсæм. Чызг фырмæстæй йæхи нал бауырæдта. – Мæ фыдæн мæлæт нæй. Нарты Æхсары кард æрвызгъæрæй арæзт у. Æмæ ‘рмæст уыцы кардæй у йæ мæлæт. Уырызмæг æмæ Хæмыц Нартæм æрхæддзæ сты. Бацыдысты сæхимæ. Кæсынц, æмæ – Æхсары кард хæцынмондагæй цъæх арт уадзы... * * * Санты мæличчы адæм никæй ыссардтой æмæ фæстæмæ аздæхтысты. Йæ чызджы кæугæ ауыдта мæликк æмæ йæ фæрсы: – Цы кæныс, мæ чызг, цæуыл мæм мæсты дæ? – Куыннæ дæм уон мæсты – гыццайы амардтай. Æмæ дын уагæры цы кодта? – Уый æз н’ амардтон, фæлæ нæм æххуырсты чи уыд, уыдон æй амардтой. Агурæм цæ, фæлæ цæ н’ арæм. – Нартыбæстæм фæлидзынц уыцы лæппутæ. Санты мæликк Нарты кой рагæй хъуыста, фæлæ цын с’ адæмы нæ зыдта. Сфæндкодта æд æфсад Нартæм ныббырсын. Цалынмæ уый Нартæм цыди, уæдмæ Уырызмæг æмæ Хæмыц быцæу райдыдтой Æхсары кардыл – алчидæр йæ йæхи хистæр хуыдта. Æппынфæстаг загътой: – Уæдæ, уый Куырдалæгоны арæзт кард у, æмæ йæм цом, бафæрсæм æй. Арасткодтой дыууæ ‘фсымæры уæларв Куырдалæгонмæ. Кард та ‘мбæхсгæ бакодтой. * * * Санты мæликк æрцарди Нартыхъæуы. Æрвылбон цын авд ыстуры æргæвдынкодта. Нартæ дзы сфæлмæцыдысты æмæ загътой: – Не сæфт хуыздæр у, цæйнæфæлтау нæ Санты мæликк хæрд фæуа! Санты мæликмæ иу миниуæг ахæм уыди: иу хæрдæй иннæ хæрдмæ фынæйкодта. Йæ хæрынафон та райхъал и мæ фæрсы: – Мæ сихор кæм и? – Цы ма дын аргæвдæм, уый нæм нал и, – загътой Нартæ. Мæликк фæмæсты и. Рацыди Нартыл, æмæ цын сæ рæсугъдты, сæ фæллойæ ма цы ссардта, уыдон сеппæт дæр ратæлæт кодта. Æмæ цæм бартхъирæн кодта Нартæм. – Кæд Уырызмæг æмæ Хæмыцы удæгасæй къуыримгъуыдмæ радтат, уæд хорз. Кæннод – уæ фæллой дæр – сæфт æмæ уæ чызджытæ дæр – сæфт. Уалынмæ Уырызмæг æмæ Хæмыц Куырдалæгонмæ ссыдысты, æмæ йæ бафарстой, чи цæ хистæр у, уымæй. Куырдалæгон зыдта, ай мын сæ иу дæр нæ ныббардзæн зæгъгæ, æмæ цын загъта: – Сырдоны бафæрсут, уый йæ зондзæни. Фæстæмæ та Нартæм æрцыдысты. Нарты адæм цæм кæсгæ дæр нал ракодтой. Уæд цын Сырдон афтæ: – Æз – нæ уæ гуырды заман уыддæн, нæ уæ цыты бон, фæлæ Сехырагъыл ис, æз кæй ныссагътон, ахæм фат. Фехсут æй, æмæ йæ чи фæцæфкæна, уый – хистæр. Хæмыц тæлтæггонд лæг уыди æмæ йæ фехста. Фæлæ дымгæ сдымдта 'мæ Хæмыцы фат, Сырдоны фаты цур цы бæлас уыди, уым ныффидар. Стæй та Уырызмæг фехста, æмæ Сырдоны фатæн йæ тæккæ астæу ацыд. Хæмыц дзургæ ницыуал ыскодта, фæлæ уæддæр нæ басаст. Уырызмæг уал Æхсары кард æрбаста. Нарты адæмы йемæ акодта ‘мæ Санты мæликмæ ацыдысты. Æртыхстысты мæличчы галуантыл Нарты ‘фсад. Хæмыц æм дзуры Санты мæликмæ: – Уæ, Санты мæликк! Нарты Уырызмæг æмæ Хæмыц дæм æд æфсад æрцыдысты, фæлæ ма бамбæхс. Санты мæликк уый фехъуыста цы – ратæррæстласта ‘мæ хæцынтæ систой. Санты мæликк æмæ Уырызмæг фæныхæйныхмæ сты. Уырызмæг æй рариуыгъта, æмæ мæличчы сæр зæхмæ ‘рхаудта. Ныппырхкодтой Нарты ‘фсад мæличчы фидæрттæ. Ракодтой цын сæ чызджыты, рахастой мæличчы фæллой. Мæличчы чызджы дæр семæ ракодтой æмæ ‘рцыдысты Нартыхъæумæ. Мæличчы чызг Сырдонæн баззади, Хæмыцæн та мæличчы цъæх бæх баззади. Иннæ фæллой Нартæ се ‘хсæн байуæрстой æмхуызон. | |
| Просмотров: 274 | Комментарии: 1 | |
| Всего комментариев: 0 | |
