| Главная » Статьи » Литература » Нарты кадджытæ |
УРССÆР ГУЫМИР
| УРССÆР ГУЫМИР Иуахæмы Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг цуаны фæцыдысты, æмæ цыл Саукомы иу ран æрталынг. – Ныр мах фæстæмæ нал фæцæудзыстæм, фæлæ 'хсæвдары баззайæм ам. Æндæргæнæн нал и, – загъта Уæрхæг. Уадзынц сæ фæллад, æмæ дын талынджы кæйдæр хъæрзын цæуы: – Уæ, мæ мæлæт ай кæм æрцыди! Базгъордтой йæм Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг. Кæсынц, æмæ айнæг хæхты бын чидæр хъæрзы. – Чи дæ, кæцæй дæ? – фæрсынц æй Нартæ. Æз дæн Зынджыбардуаджы фырт зæгъгæ загъта, чи хъæрзыдта, уый. – Мæ ном Зынгæвзалы у. Ме фсымæримæ цуаны уыдыстæм – уый та Артæртхутæг хуыйны. Урссæр гуымир нын нæ сырдтæ байста. Мæн ардæм фехста, æмæ мыл айнæг ныффæлдæхта. Ме фсымæры та 'ндæр ранмæ аппæрста. Нæ зонын, æгас ма у, æви ахицæн йæ дунейæ... Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг уайтагъд айнæг рахъилкодтой, æмæ Зынгæвзалы фервæзти. Зынгæвзалы йæхи бауыгъта, æмæ сырх зынг фестади. Ныррухскодта ком. Æмæ дурты цæндты бынæй æвирхъауы уæззау хъæрзын æмæ уынæргъын райхъуыст. Æмæ бацыдысты уырдæм æртæйæ. Зынгæвзалы агурын байдыдта. Ацы дурты цæндты бын ис, æвæдздзæгæн, ме фсымæр зæгъгæ загъта. Калынц дуртæ фæйнæрдæм Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг æмæ ссардтой Артæртхутæджы. Уыцы рæстæг Зынджыбардуаг та йæ фыртты агуырдта, æмæ цыл афтæмæй æрбамбæлди уый дæр. – Адон уын чи сты? – Адон фæрцы ма баззадыстæм æгасæй. Уыййæддæмæ не сæфт уыд. Урссæр гуымир нын бакодта ацы митæ. – Кæм цæры, уый ма нын бацамонут, – загъта Уæрхæг. – Мах уын уæ маст райсдзыстæм. – Иунæгæй йын ницы бакæндзыстут. Æмæ мах дæр уемæ фæкæнут. – Мах ахæм адæм ыстæм, æмæ искæимæ куы фæхæцæм, уæд немæ ничи вæййы. – Уæд та, чи стут, уый нын зæгъут. – Мах ыстæм Нартæй. Никæй зонæм нæхицæй дарддæр. – Æххæст ма зынгæй ард куы бахæриккат, уæд уын тыхгæнæг тых бæргæ нал ыссарид, – загъта Зынджыбардуаг. – Уый нæ бон у. Артæртхутæг йæхи Уæрхæджы æрмтты 'руагъта, æмæ йæм Зынгæвзалы сырх зынгæй ысгæпкодта. Уæрхæг зынгæй ард бахордта. Уыйфæстæ Уæрхтæнæг дæр афтæ. Зынгæвзалы 'мæ Артæртхутæг дæр бахордтой ард æмæ цыппар лæппуйæ кæрæдзийæ 'фсымæртæ загътой. – Ныр мах Урссæр гуымирмæ цæуæм. Кæд ныл исты фыдбылыз цæуа, уæд-иу нæм фæзынут. Урссæр гуымир царди дыууæ хохы 'хсæн. Бацæуæн æм нæ уыди – дыууæ хохы кæрæдзийы фырытау хостой. Хæхтæ фæйнæрдæм фæцыдысты, æмæ Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг бахызтысты мидæмæ. Фæлæ 'ххæст нæ бахæдздзæ сты, æмæ цыл Урссæр гуымир æфсæндуæрттæ 'рбахгæдта. Баззадысты лæппутæ, æмæ ма бæргæ афæлвæрдтой, фæлæ сæ бон ницыуал баци. Æфсæндуæрттæ æртæивазыгтæ уыдысты, æмæ цын кæнын нал бакуымдтой. Уæд Зынджыбардуаг арвæй касти 'мæ дзуры йæ фырттæм: – Сымах чи фервæзынкодта, уыдон ахсты бахаудтой. Урссæр гуымир йæ фынæйыл у. Фæлæ куы райхъал уа, уæд цæ фыдбылызы 'ппардзæн. Баххуыс цын хъæуы. Зынгæвзалы 'мæ Æртæртхутæг сæхи хохыл рауагътой. Æфсæндуæрттыл сæхи сцавтой, фæлæ цын кæнын нæ бакуымдтой. – Æз зынг фестдзынæн, – загъта Зынгæвзалы, – æмæ зиллæттыл атулдзынæн, сфæлмæн цæ кæндзынæн. Ды дуарыл бахæцдзынæ, æмæ-иу æй мидæмæ баппар. Зынгæвзалы зынг фестади. Æфсæндуары зиллæттыл атылди 'мæ цæ æрфæлмæнкодта. Уæдмæ Артæртхутæг дуарыл банцади. Стæй йæ батъæпласта, æмæ дуар мидæмæ батахт. Урссæр гуымир дуармæ фынæйкодта. Æфсæн дуар ыл сæмбæлди, æмæ нырдиагкодта гуымир: – Чи мæ амардта? Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг сæ хид калгæ рагæпластой. Ауыдтой Зынджыбардуаджы фыртты 'мæ загътой: – Мах сымахæй нал фæхицæнуыдзыстæм. Урссæр гуымир фæйнæрдæм ахъахъхъæдта. Ауыдта цыппар лæппуйы 'мæ цыл фæбогъласта: – Чи стут, ам цæмæн ыстут? – Мах дæумæ цæуæм! Урссæр гуымир сырдтымæрдтæ йæ дзыхмæ 'ппæрста. Амыртмыртт дзы кодта цалдæр æд ыстджытæ. Æмæ та цæ фæрсы лæппуты: – Цы уæ хъæуы ам? – Тыхгæнæг ыстæм. Урссæр гуымир ныуулæфыди, ныххудти йæ дзыхыдзаг æмæ загъта: – Кæд хæцгæ – уæд хæцгæ! Фæлæ мын иу комдзаджы фаг дæр куы нæ стут. Урссæр гуымир айнæгмæ авнæлдта. Стыдта дзы, авд мусуаты кæм бацыдаид, ахæм фарс, æмæ цыл æй рахста. Лæппутæ иуырдæм агæпластой. Дур коммæ атахти 'мæ уым ныппырх и. Уæрхæг æм дзуры: -Мах дуртæй цы кæнæм? Дæхæдæг раст. Урссæр гуымир авнæлдта, æмæ къалабæлас æд уидæгтæ срæмыгъта, æмæ цыл æй фехста. Ацы хатт дæр та лæппутæ сæхи фæхибаркодтой. Æмæ къалабæлас комы ныллыстæгысхъистæ и. Стæй афынæй гуымир. – Уый афтæмæй нæ сыхъалуыдзæни, – загъта Артæртхутæг. Фæлтау ын йæ риуыл арт ыскæнæм. Йæ буар судздзæни, æмæ уæд райхъалуыдзæн. Цыппар лæппуйæ урссæр гуымиры риуыл хъæдтæ фæцамадтой. Æдхихбæлæстæ йыл ныккалдтой. – Æз ыл арт бафтаудзынæн, – загъта уæд Зынгæвзалы. – Фæлæ нæ уыйфæстæ цыппар раны 'рлæууын хъæуы, æмæ йыл цыппарырдыгæй ысхæцæм. Цыппарырдыгæй æрлæууыдысты. Зынгæвзалы йæхи зынг фестынкодта, арт ысуагъта Урссæр гуымиры риуыл. Урссæр гуымирæн йæ риуыл зынг сирвæзти 'мæ фехъал. Йæ риу ныхæгау акодта 'мæ сдзырдта: – Уох, цы мæлдзгуытæ стут – фынæй дæр мæ нæ уадзынц! Уæд йæ дарæс ыссыгъди, æмæ йыл зынг ысхæцыд. Урссæр гуымир фæтæррæстласта. Йæ буар ыссыгъди. Йæхи ма донмæ бæргæ 'ппæрста, фæлæ Уæрхæджы фат йæ цæстыл сæмбæлд, æмæ – дæ балгъитæг афтæ! Урссæр гуымир Уæрхтæнæгмæ куыд фæци, афтæ йæ уый æрбахаста, æмæ фат иннæ цæстыл дæр сæмбæлд. Артæртхутæг ын арты 'ртхутæг йæ хъæдгом цæстыты бакалдта. Æмæ басаугуырм бынтондæр Урссæр гуымир. Кæд мемæ хæцут, уæд мæм хæстæг уæддæр æрбацæут зæгъгæ загъта гуымир. – Æз уæ куы нæ уынын æппындæр. – Куырм кæд бадæ, уæддæр ма бирæ у дæ бон. – Уæд та уын мæнæ м' арм фидыды алдзæн. Æмæ мæм радтут сымах дæр уæ къухтæ. – Хъæды лыггаг æм бадæдтут, – загъта Зынгæвзалы. Иу ыставд хъæдылыггаг æм балæвæрдтой урссæр гуымирмæ. Уый афтæ фенхъæлдта 'мæ цæ искæй цонг у. Фæхæцыдис ыл, æмæ йæ лыстæг ысхъистæ бакодта. Уæд лæппутæ дзурынц Урссæр гуымирмæ: – Дæу махимæ бафидауын нæ фæндыд, сайгæ нæ кодтай. Мах дæм хъæдылыггаг дæр уымæн балæвæрдтам. Ногæй та йыл ысхæцыдысты 'мæ цæм уый дзуры: – Нал мæ ныууадзат? – Нал дæ ныууадздзыстæм! Хæцгæ-хæцгæ йæ былмæ расайдтой. Урссæр гуымир хауæн был кæцæй федтаид! Доны хъæр æм хъуысти комæй, æмæ афтæ 'нхъæлдта, æмæ йæм дон дард у. Акъахдзæфкодта. Был æй фæсайдта, уæдæ цы уыдаид, æмæ комы ныппырх и. Йæ удисгæйæ ма йæ æрыййæфтой уым, æмæ йæм дзурынц: – Цæй, куыд у дæ хабар? – Нал фервæздзынæн. Фæлæ мæ сæры астæу æртæ даргъ хъуыны ис хицæнæй. Стонут цæ 'мæ тагъддæр сисон мæ уд. Кæннод мын æнцонтыл нæй амæлæн. – Зæгъ уал нын раздæр, ардыгæй фæндаг кæуылты у? Куыд ахиздзыстæм? – Ардыгæй ку 'ахизат, уæд тæккæ бацæуæны иу дуар фендзыстут, урсахуырст дуар. Бакæнут-иу æй, æмæ-иу ахизут уыууылты. Уæрхæг æмæ Уæрхтæнæг уыцы æртæ 'рдуйы фехстой сæ фæттæй, æмæ цæ атæхынкодтой. Æртæ 'рдуйы рацахстой Уæрхæг, Уæрхтæнæг æмæ Артæртхутæджы. Тынг цæ нылхъывтой, æмæ ныхъхъæркодтой: – Мæнæ сты! Зынгæвзалы йæхи зынг фестынкодта. Æрдутыл атылд, æмæ цæ басыгъта. Урссæр гуымир та дуртæм лæбурдта, æмæ цæ 'хста лæппутыл. Фæлæ æрдутæ куы басыгъдысты, уæд цæ иу сыбыртт, иу хъæр дæр нал райхъуысти, æмæ Урссæр гуымир зæрдæскъуыд фæци. Цыппар лæппуйы, урсахуырст цы дуар уыди, уый бакодтой æмæ рацыдысты. Сæ кæрæдзийæн хæрзбонтæ загътой æмæ фæцыдысты сæ фæрныг хæдзæрттæм. | |
| Просмотров: 256 | Комментарии: 1 | |
| Всего комментариев: 0 | |
