| Главная » Статьи » Литература » Нарты кадджытæ |
СОСЛАН ÆМÆ ÆЛДАРЫ ФЫРТ
| СОСЛАН ÆМÆ ÆЛДАРЫ ФЫРТ Челæхсæртæгмæ иу æлдары фырт æрцыди 'мæ йын афтæ зæгъы: – Дæ чызджы мын радт. Челæхсæртæг уал фыдздзаг ахъуыдыкодта, стæй йæ афарста: – Æмæ мын мæ чызджы куы фæкæнай, уæд цæмæй цæрдзынæ, цæмæй йæ дардзынæ? – Ц' агура, уый йын ардзынæн. – Хорз, фæлæ тыхгæнæг куы фæзына, уæд та цы кæндзынæ? – Тыхгæнæгæн æрмæст мæхи фыд дæр фаг у, æз та ма цы тухæнкæнон? – Æртæ хæсы мын кæд сæххæсткæнай, уæд разы дæн, – загъта фæстагмæ Челæхсæртæг. – Фыдздзаг хæс у ахæм: Нартыл азил, æмæ дæм кæд тæхудыгæнæг фæуа, уæд-иу мæм æрбацу. Æлдары фырт Уæллаг Нартыл рацыди. Уæллаг Нарт æм иууылдæр батæхудыкодтой. Астæуггаг Нартыл æрцыди – уыдон дæр афтæ, иунæг Сосланы зæрдæмæ нæ фæцыди лæппу. – Цы тæхудиаг у, исты мын Æртæ Нарты номыл нæртон куывдтæ куы нæ ныккодта! – загъта Сослан. Æлдары фырт Дæллаг Нартыл æрцыди, æмæ йæм батæхуды кодтой уыдон дæр. Ссыди сиахсаг уыйфæстæ Челæхсæртæгмæ. – Æртæ Нарты мæм бахæлæгкодтой. Æрмæст астæуггаг Нарты иу лæг уыди, æмæ мæм кæсгæ дæр не рбакодта. – Ницы дæр зæгъгæ кодта? – Цы тæхудиаг дам у, зæгъгæ загъта, исты дам Æртæ Нарты номыл куывдтæ куы нæ фæкодта! – Гъемæ махмæ сиахсаджы раздæр бæрæг фæкæнынц. Æртæ боны 'мгъуыдмæ кæд Нартæн номхæссæны куывд бафæразай, уæд дын дæдтын мæ чызджы. Æмæ Æлдары фырт сæхимæ рараст и. Нарты Сослан хинæйдзаг лæг уыди. Йæ размæ фæци, æмæ йын афтæ: – Дард цæуыс бæлццон? – Мæ фыд æлдар у, æмæ уыцырдæм – нæ хæдзармæ. – Уæдæ æлдары фырт дæр æлдар у, æмæ – йæ куыдз дæр. – Нæ дæ 'мбарын, – загъта æлдары фырт. – Цом, æз дын æй бамбарынкæнон. Æмæ Сослан æлдары фырты иу нарæг комы акодта. Уым æй бæласыл бабаста 'мæ загъта: – Дæ фыдмæ мын æууæнчыцъынды радт. Науæд дæ ам ныммардзынæн. – Мæ худ мын ахæсс, æмæ дыл баууæнддзæни. Сослан æлдары фырты бастæй ныууагъта, йæхæдæг бæхыл абадти, æмæ араст æлдармæ. Бацыди, салам радтой кæрæдзийæн. – Байхъус мæм, æлдар, – загъта Сослан. – Æз дæн æрвыст дæ лæппуйæ. Челæхсæртæджы чызджы куры, æмæ йын дæдты йæ чызджы, кæд Æртæ Нартæн номы куывд ыскæна, уæд. Дæ лæппу рацæйцыд, æмæ йæ авд æфсымæры 'рцахстой. Æз цæм фыййауæй кусын. Авд æфсымæры, æмæ мын дæ лæппу ныффæдзæхстой, цæмæй дæм æрцæуон. Курынц авд сæдæ авд хатты бæхрæгъæуттæ. Æлдар ыскатай и 'мæ загъта: – Цæмæй дыл баууæндон? Сослан æлдары фырты худ фелвæста. – Мæнæ мын æууæнчыцъындыйæн йæ худ рарвыста. Æлдарæн йæ фырты худ цы базонын хъуыд, æмæ загъта: – Хорз фæуæд, раддзынæн дын, цас агурынц уыйбæрц бæхрæгъæуттæ, фæлæ цæ тæргæ та куыд акæндзынæ иунæгæй? – Æз фыййау дæн, æмæ рæгъаугæс дæр дæн – ма тыхс. Æлдар Сосланæн авдсæдæ авд хатты бæхрæгъæуттæ радта. Сослан йæхи бæхыл абадти, æмæ цыл уарийы ахст, цæргæсы цъæхахст ыскодта. Ратардта утæппæт бæхрæгъæуттæ йæ разæй. Адон кæй бæхрæгъæуттæ уой, зæгъгæ дис кодтой Нартæ. Сослан цæ йæ бæхгæсты æвджид бакодта рæгъæутты æмæ цын бафæдзæхста: – Исчи уæ куы фæрса, уæд иу зæгъут: "Сосланы бæхтæм зæдтæ бæхрæгъæуттæ рарвыстой". Уырдыгæй та ацыд Сослан, æлдары фырты цы комы бабаста, уырдæм. Æлдары фырт æм дзуры: – Уæ, сайæгой æмæ æлгъаг цыдæр! Уæртæ мæнгард æмæ фæлдыст, цы мæ дарыс ам бастæй? Ацы цъыф-æмæ уымæл ран? Дзынгатæ 'мæ мæ къогъотæ куы бахордтой, мæ туг мын дойныйæн куы банызтой. Уæд ды цавæр цъаммар дæ? – Бафæраз ма дыууæ боны. – Цæй дыууæ боны кой кæныс? Æз ныр дæр мæлинаг куы дæн! – Уæдæ хъæркæн тынгдæр. Чи дæм æрыхъусдзæн ацы дзæгъæл, æдзæрæг ран? Æлдары фырт ныббогъкæны, йæ хъæрмæ сырдтæ нынниуынц. – Бæхрæгъауæй мæ хорз сарæзтай, – загъта Сослан. – Фæлæ мын æвдисæныцъындыйæн исты радт, цæмæй ма мын дæ фыд ыставд фос дæр радта. – Цы кæныс уæддæр уыцы фосæй? – Ау, куыд цы кæнын? Челæхсæртæджы сиахсаг куы дæ, æмæ раздæр ирæд хъæуы бафидын. – Уомæ, кæд уымæн афтæ у, уæд ма мæн та бастæй цы дарыс? – Не гъдау ахæм у. – Ды та йын цы бавæййаг дæ Челæхсæртæгæн? – Æз Челæхсæртæджы фыййау дæн. Бæхрæгъæуттæ йæ зæрдæмæ фæцыдысты, ныр та ставд фос агуры. – Ахæсс уæдæ мæнæ мæ хæдон æвдисæныцъындыйæн. Сослан ын йæ хæдон рахаста. Æмæ та ныццыди æлдармæ. – Авд æфсымæры æмæ мæ дæ фырт ногæй рарвыстой. Курынц авд сæдæ авд хатты ставд фосы рæгъæуттæ. Æлдарæн дæр та гæнæн нал уыди, æмæ радта авдсæдæ авд хатты ставд фос. Сослан цыл арсы богътæ райдыдта, æмæ цæ йæ хъомгæстæм æрбалæууынкодта уайтагъд. Дисы та бафтыдысты Нартæ: – Цавæр фос ысты цымæ, ай Сосланы рæгъæуттæ? Сослан та бафæдзæхста йæ хъомгæстæн: – Исчи уæ куы фæрса, уæд-иу зæгъут: "Адон Сосланæн зæдтæ 'мæ дауджытæ ралæваркодтой". Æмæ та Сослан æртыггаг хатт ацыд æлдары фыртмæ. – Цæй, куыд дæ? Æлдары фырт ныррæсыд, дзынгатæ 'мæ йын къогъотæ бынтыбыны митæ бакодтой... – Цы фыддæр дæ сæр фæуа, Челæхсæртæджы фыййау! Фæлтау мæ йæ чызг – нæ, йæ зæххыл дæр ацæуын нæ хъуыди... Цæй, цы дын загъта? – Ставд фос дæр тынг фæцыдысты йæ зæрдæмæ. Фæлæ иу ахæм та лыстæг фос агуры. – Ахæсс мæ фыдмæ æвдисæныцъындыйæн мæ хæлаф, æмæ йын ныттæр уыдон дæр. Сослан та араст и æлдармæ. Ныххæддзæ йæм и, æмæ йын дзуры: – Авд æфсымæры æмæ та мæ дæ фырт ноджы рарвыстой, цæмæй ма лыстæг фосдæр арвитай авдсæдæ авд хатты бæрц. – Æмæ исты радта æвдисæныцъындыйæн? – Йæ хæлаф! – зæгъы Сослан, æмæ йæм радта хæлаф. Æлдар базыдта йæ фырты хæлаф. Радта йын лыстæг фос дæр. Сослан цыл бирæгъы ниуд ныккодта, æмæ цæ йæ фысгæстæм æртардта. Нартæ дисы бафтыдысты бынтондæр: – Цавæр фос бацыдаид, цымæ, уый Сосланы рæгъæуттæм? Ныффæдзæхста цын уæд Сослан йæ фыййæуттæн: – Исчи уæ куы фæрса, уæд иу зæгъут: "Ацы фос зæдтæ 'мæ дауджытæ ралæваркодтой Сосланæн". Уырдыгæй Сослан сæхимæ 'рцыди. Йæ дарæсæй худ, хæлаф æмæ хæдон систа 'мæ цæ рахæссы. Амбæлдысты йыл фæндагыл Бурæфæрныг, Хæмыц æмæ Уырызмæг. – Кæдæм хæссыс ацы дарæс? – Иу лæгæн удыбæстæ скæнын ис мæ зæрды. Ницы загътой Нартæ. Сосланы рæгъæуттыл рацыдысты æртæйæ 'мæ фæрсынц бæхгæсты: – Кæм ыссардта Сослан утæппæт бæхрæгъæуттæ? – Зæдтæ æмæ йын цæ дауджытæ радтой. Цæуынц дарддæр. Хъомгæстæм бахæддзæ сты. – Сосланæн айбæрц хъомвос кæм уыди? – Зæдтæ, дауджытæ йын цæ радтой. Цæуынц дарддæр æмæ фыййæутты фæрсынц: – Кæм ыссардта Сослан ацы фос? – Зæдтæ 'мæ йын цæ дауджытæ радтой. Бурæфæрныг, Хæмыц æмæ Уырызмæг Нартæм æрцыдысты 'мæ загътой: – Нæ сæрæндæр Сослан у. Сослан æлдары фыртæн радта йæ худ, йæ хæдон æмæ йæ хæлаф. – Дæ дарæсæй цауддæр ысты? – Æмæ æз куы ницы зæгъын: хуыздæр дæр ма сты. – Уæдæ цæ скæн, æмæ фæцу дæ фыдмæ. Æлдары фырт цæ скодта 'мæ йæ фыдмæ ныццыди. Фыд æй фæрсы: – Чи уыдысты уыцы авд æфсымæры? Сæ фыййау мын æртæ фæлтæры мæ рæгъæуттæ куы фæтардта! Фыд æмæ фырт кæрæдзийы не мбæрстой. Фыд дзырдта авд æфсымæры фыййау, фырт та дзырдта, Челæхсæртæджы фыййау уыд зæгъгæ. – Фæцу дæ кайысмæ, – загъта уæд фыд йæ фыртæн. – Æмæ базон, дæ худ, дæ рон æмæ дæ хæлаф кæмæн æрæрвыста, уый. Æлдары фырт Челæхсæртæгмæ 'рцыди 'мæ йæ фæрсы: – Цæй, мæ фос дæ зæрдæмæ фæцыдысты? Челæхсæртæг æй дисгæнæгау афарста: – Цавæр фос? Цæй фос? – Дæ фыййауæн мæ Нарæгкомы бæласмæ куы бабæттынкодтай, æмæ мын мæ фыдмæ æртæ хатты æвдисæныцъындыйæн ку' арвитынкодтай. Раздæр мæ худ, стæй мæ хæдон, стæй мæ хæлаф. Уæд æй нал хъуыдыкæныс? Челæхсæртæг ноджы стырдæр дисы бафтыд. – Æз дæм æнæхъæн æртæ боны дæргъы 'нхъæлмæ фæкастæн, æмæ мæм афтид армæй æрцыддæ. Цæй чызг ма дын радтон? Цыдæр хуыцау Сырдоны фыдбылызы дæр уым фæкодта. Æмæ йæм дзуры Сырдон Челæхсæртæгмæ: – Бафæрс-ма йæ, йæ уæлæ уый кæй худ у? – Иу бæлццон мын æй радта. – Хæдон та? – Уый дæр – уый. – Хæлаф та? – Хæлаф дæр уый у. – Цæмæн дын цæ радта? – Цæмæн цæ! Челæхсæртæджы фыййау мæ бабаста. Фыдздзаг худ арвыстон – бæхрæгъæуттæ мæ фыдæй æртардта авдсæдæ авд хатты. Дыггаг хатт хæдон арвыстон – иуахæм та ставд фос. Æртыггаг хатт хæлаф арвыстон – иу ахæм лыстæг фос. Стæй иу лæг йæхицæн удыбæстæ скодта, æмæ мæ суагъта. Бæгънæгæй цæуын мæ н' ауагъта, йæ дарæсы мæ арвыста. Мæ фыды бафарстон, æмæ мын загъта, фос дæумæ кæй рарвыста, уый. – Ауыл ис Сосланы худ, хæдон æмæ хæлаф, – загъта уæд Сырдон. Æмæ уæд Челæхсæртæг афарста лæппуйы: – Цавæр лæджы арвыстай дæ фыдмæ? Кæнæ йæ конд, кæнæ йæ уынд цы хуызæн уыдысты? – Бирæгъдзаст, лæгъзæвзаг! Фæлæ æлхынцъытæ, фыдыздыхт. Зынанæзынацопкодта. – Уæдæ уый Сослан уыди, æцæгдæр, – загъта. – Дæуæн дæ фыдæй фос чи фæкодта, уый. Йæ худ, йæ хæдон, йæ хæлаф дæр дын уый радта. Фæцу йæм, æмæ дын радтæд дæ фыды фос. – Сосланимæ хæцын, афтæ 'нцон нæу, сымахмæ куыд кæсы! Уый цы у, уымæй иууылдæр хин æмæ кæлæн у. Стæй – æдзæсгом. – Ау, æмæ уæд дæ фыдæй куы 'ппæлыддæ! Уæд Æлдары фырт фæцыди йæ фыдмæ 'мæ йын загъта: – Сослан нæ фæсайдта, дæу дæр æмæ мæн дæр. Æлдар ысмæсты и 'мæ ма цæхæртæ калдта: – Уымæн басæттæн и! Уымæн йæ цæсгом къамбецы цармæй у. Æлдарæн уыди диссаджы къæлæтджын. Сырдонæн рагæй æхсайдта йæ зæрдæ уыцы къæлæтджынмæ. Иухатт æлдары хъæуы цæгъды йæ фæндырæй Сырдон: Рирæ, рирæ, уа-ай! Нæртон Сырдон æнæ хæдзар уыд, уой. Рирæ, рирæ, уа-гъей. Æлдары фырт усгур æнæ хæлафæй цыд, уой. Рирæ, рирæ, уа-уой. Нарты Сырдоны сихор – нурыдзæхдон, гъей. Рирæ, рирæ, уа-гъей. Æлдары фыртыл Сосланы худ æмæ хæдон, гъей. Æлдар фехъуыста уыцы ныхæстæ, æмæ йæ фæрсы Сырдоны: – Кæм ысты Сосланы рæгъæуттæ? – Хизæнуæтты, хъæдурджыны. Æлдар æмæ йæ фырт сæ фос тæрынмæ ацыдысты фондзыссæдз лæгимæ. Сырдон та йæхи цъиу фестынкодта, æмæ Нарты Ныхасмæ 'ртахти. Ныхасы бадынц Нарт. Сослан дæр уым. Сырдон сæрæмбæрзтæй дзуры: – Дæдæй, дæдæй! Абон чидæр йæ бирæ дзугæй афтидæй зайдзæни. – Чи у? – фæрсынц æй Нартæ. – Тынгдæр чи маст кæны, уый. – Зондзынæ йæ, æвæдздзæгæн. – Зонын, фæлæ йæ загъд мæнæн цы пайда у? Исты мын йæ къæлæтджын бадынæн куы нæ ратдзæни фосы хицау! Сослан фембæрста хъуыддаг. – Зæгъ æй, Сырдон, къæлæтджын – нæ, фæлæ ма дын йæ фынг дæр раддзæни. – Мæнг чи зæгъа... – Уый Нарты дзуарæн – фæлдыст! – Уæдæ, Сослан, дæумæ цæудзæни Челæхсæртæджы сиахсаг йæ фыдимæ. Æмæ ма семæ фондзыссæдз лæджы æд хотыхтæ! Сослан йæ гæрзтæ рабаста, æмæ йæ рæгъæуттыл æрзылди. Уæд кæсы, æмæ, æцæгдæр, цавæрдæр адæм æрбацæуы. Сырдон та цъиу фестади, æмæ æлдары усмæ атахти. – Уæ бафхæрæг саст æрцыди, æмæ дæ лæг йæ къæлæтджынмæ 'рвиты. Ус къæлæтджын Сырдонмæ авæрдта. Сырдон æй рахаста, æмæ сæхимæ сбадти. Уыцы къæлæтджынмæ уыди ахæм миниуæг: фæллад лæг-иу ыл куы 'рбадти, уæд-иу йæ фæллад цыдæр фæци, йæ уырынгтæй-иу дингдинг, зылангмылунгкодта, æмæ-иу зæрдæйæн æхсызгондзинад лæвæрдта. Сослан æмæ æлдар йе фсæдтимæ хæцынтæ систой. Сослан цæ разæй фыдджынгарст кодта, фæстейæ цæ туджы зæй ласта. Иу цæ удæгасæй нал ауагъта. Челæхсæртæджы сиахсаджы 'рцахста Сослан, йæ сæр ын акъуырдта 'мæ йæ фехста. Сæр атылди, æмæ Челæхсæртæджы кæртмæ бахаудта. Челæхсæртæг сæрыкъуыдырмæ 'ркасти, æмæ базыдта йæ сиахсаджы сæр. Рацыди Челæхсæртæг æддæмæ. Уæд Сослан сæ рæзты 'рцæйцыди 'мæ дзуры Челæхсæртæгмæ: – Цæй ма, дæ сиахсаг Нарты кæд хондзæни? – Ды кæм уай, уым сиахсаг æнæ сæрæй фæцæуы, æмæ æнæсæр та хонгæ нал фæкæны. Сослан бахудти. – Уæдæмæ, æнæсæрæн чызг чи дæдты, уый дæр уымæй зондджындæр нæу. Сосланы ныхасыл Челæхсæртæг рамæсты. – Уæдæ ды ус цæуылнæ курыс? – Зондджын кайыстæ агурын. – Чи дын сты? – Хызы фидары хицау Челæхсæртæг. – Æндæр ма фенай, Сослан, кæд мæ чызг дæ къухы нæ бафта. – Æндæр мацы фенай, Челæхсæртæг, кæд дæ чызджы Сосланы разæй исчи фæкæна! – Уæдмæ уал Нартæн фæлдыстхæрæгæй фæхæт, – загъта Челæхсæртæг, æмæ йæ фидары смидæг. Сослан рацæйфыхт, фæлæ йæхиуыл ныххæцыд. Æрмæст ма фæстагмæ срæцыгъта уæддæр: – Ацы хатт ирвæзыс, фæлæ дыггаг хатт – фендзынæ! Æмæ рацыд сæхимæ Сослан. | |
| Просмотров: 397 | Комментарии: 1 | |
| Всего комментариев: 0 | |
